Wat gebeurt er in de mens?
Mensen met kanker kunnen in korte tijd veel afvallen: tot wel tien kilo in een paar weken. Deze sterke vermagering wordt cachexie genoemd. Simpelweg meer eten helpt niet om weer op gewicht te komen, en is geen andere behandeling om het gewichtsverlies tegen te gaan. Dat is een groot gemis, zegt Olde Damink, die uitlegt dat cachexie de behandeling van kanker in de weg staat. “Met een operatie kunnen we de tumor verwijderen, maar sommige patiënten zijn zo verzwakt dat ze een operatie om de tumor te verwijderen niet kunnen doorstaan. Patiënten overlijden niet door de tumor zelf, maar omdat ze te verzwakt zijn”.
Wisselwerking
Om cachexie bij kanker beter te begrijpen, onderzoeken Olde Damink en zijn team hoe het kan dat sommige mensen veel afvallen, en andere niet. “We hebben een groep mensen met alvleesklierkanker waarvan de tumor op het oog hetzelfde is, maar waarvan een deel wel afvalt en een deel niet. Er is blijkbaar een wisselwerking tussen de tumor en het menselijk lichaam dat ervoor zorgt dat mensen zoveel afvallen en verzwakken, maar we weten nog niet hoe dat precies zit. Als we het mechanisme kennen, kunnen we het mogelijk behandelen.”
Een van de onderzoekers die zich met dit vraagstuk bezighoudt is Nicole Hildebrand. Zij brengt patiënten met alvleesklierkanker en cachexie uitgebreid in kaart op de NUTRIM CRU. “We testen bijvoorbeeld de spierkracht en onderzoeken verschillende bloedwaarden. Ook doen we verschillende metingen tijdens een inspanningstest, waarbij patiënten zo hard mogelijk fietsen op een fietsergometer, dat is een soort hometrainer. We maken tijdens het fietsen een hartfilmpje, meten de bloeddruk en de hoeveelheid zuurstof in het bloed, en de zuurstofopname meten we via een speciaal mond- neusmasker.”
Voorheen werden patiënten getest op verschillende plekken in het ziekenhuis. Nu volgen patiënten een programma van een halve dag op de NUTRIM CRU, een onderzoeksafdeling met alle apparatuur op één plek. “De NUTRIM CRU is een onderzoeksfaciliteit die zich in het ziekenhuis bevindt. Alle metingen kunnen op hetzelfde moment worden gedaan, en vaak kunnen we het combineren met een afspraak die de patiënt al in het ziekenhuis heeft. Daardoor hoeft de patiënt niet meerdere keren naar het ziekenhuis te komen. Het is een rustige omgeving waar we alle tijd hebben voor de tests en het tempo van de patiënt kunnen volgen”, zegt Hildebrand.
De NUTRIM Clinical Research Unit (CRU) is een onderzoeksunit voor patiëntgebonden onderzoek naar voeding en stofwisseling. De unit is uitgerust met moderne apparatuur voor het meten van metabolisme, lichaamssamenstelling en fysieke activiteit. Wetenschappers van NUTRIM (School of Nutrition and Translational Research in Metabolism) doen er onderzoek naar metabole veranderingen bij kanker en chronische aandoeningen, zoals diabetes, COPD en chronische darmontstekingen. De faciliteiten zijn ook beschikbaar voor onderzoekers buiten het MUMC+.
Zorg op maat
De testuitslagen worden gebruikt om meer inzicht te krijgen in de mechanismen van cachexie, maar ook om te beslissen of de patiënt de operatie aankan. Olde Damink: “Hoe kun je nou bepalen of iemand fit genoeg is? Dat is een van de grote moeilijkheden van de chirurgie. We onderzoeken nu met welke gegevens we goed kunnen voorspellen of het verstandig is om te opereren. Uiteindelijk willen we de persoonlijke testuitslagen gebruiken om dat samen met de patiënt te beslissen.”
Wat wel bekend is, is dat een lage zuurstofopname – gemeten met de fietstest – de risico’s op complicaties na de operatie vergroot. Dat is dus een indicatie dat iemand te verzwakt is voor de operatie. Olde Damink en Hildebrand onderzoeken samen met het UMC Groningen en de universiteit van Turijn een gepersonaliseerd trainingsprogramma, waarmee patiënten kunnen aansterken en mogelijk toch in aanmerking komen voor een operatie.
Deze ‘voorbehandeling’ wordt afgestemd op de patiënt. “Mensen trainen het liefst thuis”, zegt Hildebrand. “Daarom krijgen ze thuis een fietsergometer, en begeleiding van een fysiotherapeut uit de buurt. We meten elke week de voortgang, en stellen op basis daarvan een persoonlijk trainingsprogramma samen. Een groot deel van de patiënten heeft na de training een hogere zuurstofopname, en wordt alsnog geopereerd.“
Koploper
Omdat cachexie ook voorkomt bij longkanker en ovariumkanker, trekken de afdelingen chirurgie, longgeneeskunde en gynaecologie samen op. Dat er uitgebreid onderzoek gedaan wordt naar wat er in het lichaam gebeurt bij patiënten met kankercachexie is uniek, zegt Olde Damink. “Als je wilt weten wat de tumor met de mens doet, dan moet je naar Maastricht. De NUTRIM CRU bestendigt de voorsprong die we op dat gebied hebben.”
De NUTRIM CRU is onderdeel van project PROOF. PROOF is gefinancierd binnen het grensoverschrijdend samenwerkingsprogramma Interreg Vlaanderen-Nederland, met financiële steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling.
