Philippe Lambin & Evert van Limbergen

nwa
In het kader van de Nationale Wetenschapsagenda gaan experts van het Maastricht UMC+ in de rubriek 'In gesprek met...' in op één van de vragen die zijn gesteld aan de wetenschap. Deze keer bespreken prof. dr. Philippe Lambin, hoogleraar Radiotherapie, en dr. Evert van Limbergen (beiden radiotherapeut oncoloog bij MAASTRO Clinic) de volgende vraag:

Hoe kan het immuunsysteem worden ingezet om uitgezaaide vormen van kanker beter en betaalbaar te behandelen?

"Afweersysteem. Het woord zegt het eigenlijk al. Simpel gezegd is het een verzameling van cellen in je lichaam die er voor zorgen dat ziektemakers zoals virussen of bacteriën worden bestreden en buiten worden gehouden. Het immuunsysteem laat eigen lichaamscellen en weefsel met rust. Kankercellen lijken de vernietigende werking van het immuunsysteem echter ook te ontwijken. Hoe komt dat? Een kankercel is toch overduidelijk een ongewenste indringer? Daarvoor moeten we eerst wat meer weten over zijn ontstaan.

Philippe Lambin
Philippe Lambin
Een kankercel ontstaat op het moment dat een eigen gezonde cel een genetische verandering ondergaat (een mutatie) op precies de verkeerde plek in zijn DNA. Dat kan in principe overal in het lichaam gebeuren en dit proces kan worden gestimuleerd door verschillende factoren van buitenaf. Zo beïnvloedt UV-licht huidcellen en kan sigarettenrook mutaties veroorzaken in longcellen. Lang niet altijd leiden die mutaties tot kanker, maar als de verandering precies op de verkeerde plek, op het verkeerde moment gebeurt heb je een probleem. De gemuteerde cel stopt met zijn eigenlijke functie en zal zich ongeremd gaan delen en groeien: er ontstaat een tumor. Aangezien deze is ontstaan uit lichaamseigen cellen, zal het immuunsysteem in eerste instantie niets vreemds opmerken. Als kankercellen zich vervolgens gaan afsplitsen van de primaire tumor en zich ergens anders in het lichaam nestelen, ontstaan er uitzaaiingen. Uiteindelijk richt de uitgezaaide tumor zo veel schade aan dat de patiënt komt te overlijden.

Voor patiënten die al uitzaaiingen hebben is er eigenlijk geen weg meer terug. De huidige behandelingen, zoals radiotherapie en chemotherapie, zijn niet in staat om deze vorm van kanker te genezen. Hoe mooi zou het zijn als we het eigen immuunsysteem zouden kunnen mobiliseren om de tumor aan te vallen en niet alleen de primaire, maar ook de uitzaaiingen. Veel kankeronderzoek richt zich tegenwoordig op het vakgebied van de immuuntherapie. Zo ook in Maastricht. Ons onderzoek richt zich op de ontwikkeling van een zogeheten combinatietherapie, waarbij we radio- en immuuntherapie met elkaar verenigen.

kankercel
Stel, we hebben een patiënt met longkanker en uitzaaiingen op verschillende plaatsen in het lichaam. De primaire tumor in de longen behandelen we met radiotherapie. De schadelijke straling zorgt voor vernietiging van de kankercellen. Daarbij komen zogeheten antigenen vrij die specifiek zijn voor de tumor. Het immuunsysteem herkent deze 'vreemde' antigenen en er zal een afweerreactie volgen tegen de tumor. Deze is echter te zwak om ook uitzaaiingen elders te lijf te gaan. De afweerreactie kan worden versterkt met het zogenoemde Interleukine-2 (afgekort IL-2). Dit is een groefactor die er voor zorgt dat afweercellen zich op een bepaalde plek blijven delen zolang dat nodig is. Deze stof kun je echter niet ongehinderd toedienen, omdat er veel bijwerkingen aan kunnen kleven die schadelijk zijn voor gezond weefsel. Dat is natuurlijk onwenselijk. Je wilt immers dat het immuunsysteem alleen kankercellen aanvalt. Daar hebben we een truc op bedacht.

Ondanks dat tumorcellen veel lijken op gezonde cellen, zijn er toch verschillen. Zo wordt er in tumorweefsel altijd een apart vaatstelseltje aangelegd dat afwijkt van andere bloedvaten. Daar bevinden zich bijvoorbeeld eiwitten die je nergens anders in het lichaam tegenkomt. ED-B (afkorting voor: Extra domain-B containing fibronectin) is zo'n voorbeeld. Er bestaat een antilichaam, genaamd L19, die precies dat eiwit herkent en zich er aan vastbindt.
Evert van Limbergen
Evert van Limbergen
Daarmee kun je de tumor als het ware markeren. En nu komt de truc. Als we het stofje nemen dat plaatselijk de eigen afweerreactie versterkt en dat koppelen aan het stofje dat de uitgezaaide tumor markeert, kunnen we gericht kankercellen bestrijden, overal in het lichaam.

We zijn inmiddels zover dat we deze combinatietherapie in een klinische fase aan het testen zijn om de juiste dosis van de immuuntherapie op de bestraling af te stemmen. Wanneer dit op korte termijn afgerond is zal deze behandeling bij een select aantal patiënten met uitgezaaide longkanker in verschillende ziekenhuizen wordt vergeleken met de standaardbehandeling. Eerdere resultaten lieten zien dat zowel de bestraalde primaire tumor verdwijnt, maar ook onbestraalde tumoren in andere delen van het lichaam bleken te worden aangepakt. In principe is de behandeling bij verschillende tumorvormen toepasbaar. De combinatietherapie is in potentie dan ook een van de eerste behandelingen die uitgezaaide tumoren zou kunnen genezen."

Noot: De combinatietherapie wordt voorlopig alleen in onderzoeksverband toegepast en is geen standaardbehandeling. Mocht u naar aanleiding van dit artikel vragen hebben over deze studie, dan kunt u contact opnemen met MAASTRO Clinic via 088 445 5666.

Meer weten over (immuun)therapie bij kanker?
- MAASTRO Clinic is een bestralingsinstituut dat pal naast het Maastricht UMC+ ligt. Het centrum gespecialiseerd in radiotherapie heeft tevens een kliniek bij het VieCuri Medische Centrum in Venlo.

- Protonentherapie is een nieuw type bestraling bij de behandeling van kanker, die bijzonder effectief is en minder bijwerkingen kent. Deze behandelmethode om kanker te bestrijden is medio 2018 beschikbaar in het Zuid-Oost Nederland Protonen Therapie Centrum in Maastricht (ZON-PTC).

- Natural killer cellen (NK-cellen) zijn een ander type cellen van het immuunsysteem die uitkomst zouden kunnen bieden in de behandeling van kanker.

- Sinds maart 2016 bekleedt prof. dr. Carl Figdor de TEFAF Oncology Chair van het Maastrichtse onderzoeksinstituut GROW. Figdor is hoogleraar tumor-immunologie aan het Radboudumc en doet onderzoek naar de inzet van dendritische cellen, de 'alarmcellen' van het immuunsysteem.

Sluit de enquête