Rudy Nuijts

In het kader van de Nationale Wetenschapsagenda gaan experts van het Maastricht UMC+ in de rubriek 'In gesprek met...' in op één van de vragen die zijn gesteld aan de wetenschap. Deze keer bespreekt oogarts prof. dr. Rudy Nuijts, hoogleraar Hoornvliestransplantatie- en Refractiechirurgie, de volgende vraag:

Kan een methode ontwikkeld worden om te voorkomen dat mensen grijze staar (cataract) krijgen naarmate zij ouder worden?

"Voor de ontwikkeling van staar zijn een aantal risicofactoren aan te wijzen. Onder andere een hoog cholesterol gehalte, roken en blootstelling aan te veel UV-licht kunnen zorgen voor vertroebeling van de ooglens. Van het medicijn prednison is eveneens bekend dat het mogelijk staar kan veroorzaken. Door op je leefstijl te letten kun je het risico op staar dus enigszins verkleinen.

Naarmate je ouder wordt kan het echter toch zijn dat het zicht begint te verslechteren en als het eenmaal zover is, zit er momenteel weinig anders op dan een staaroperatie. Daarbij wordt de eigen, vertroebelde lens operatief vervangen door een kunstlens. In de wetenschappelijke wereld zijn recentelijk echter interessante en innovatieve ontwikkelingen gaande die daar mogelijk verandering in kunnen brengen, onder andere door onderzoek met stamcellen.

Eerst even naar de basis. Een gezond oog bevat een lens waarin zich cellen met doorzichtige eiwitten bevinden. Die eiwitten zijn zodanig gerangschikt dat ze licht kunnen doorlaten, waardoor een helder beeld ontstaat. De lens is tevens vervormbaar met behulp van kleine oogspiertjes, zodat het beeld ook voortdurend scherp blijft. Bij het ouder worden, of onder invloed van andere factoren, kan het zijn dat de eiwitten in de lens gaan samenklonteren of uit elkaar vallen. Het zicht wordt daardoor steeds troebeler: er ontstaat grijze staar (ook wel cataract genoemd). In het ergste geval kan zelfs blindheid ontstaan. Een chirurgische ingreep is dan noodzakelijk. Alleen al in Maastricht voeren we jaarlijks 2.500 van deze staaroperaties uit, in heel Nederland zijn dat er maar liefst 180.000 per jaar.

Bij zo'n operatie wordt eerst een sneetje gemaakt in het hoornvlies en ronde opening in het lenskapsel van het oog, zodat de chirurg goed bij de lens kan. De lens wordt vervolgens vergruist en met een soort stofzuigertje opgezogen. Daarvoor in de plaats wordt een kunstlens geplaatst. Inmiddels is de technologie al zover dat verschillende typen kunstlenzen beschikbaar zijn, afhankelijk van de symptomen van de patiënt. Zo kan er bijvoorbeeld een multifocale lens worden geplaatst, zodat de patiënt geen bril of lenzen hoeft te dragen. In het Maastricht UMC+ maken we tevens gebruik van een speciale lasertechniek om zeer nauwkeurig de incisies in het hoornvlies en de opening in het lenskapsel te kunnen maken die dan ook perfect rond of symmetrisch zijn. Dit in tegenstelling tot de klassieke manier, waarbij de chirurg met de hand de incisies maakt. Het is echter nagenoeg ondoenlijk om op die manier een perfect ronde opening in het lenskapsel te maken. De lasertechnologie maakt het daarom mogelijk om de kunstlens veel nauwkeuriger in het oog te positioneren.

Hoewel we uitstekende resultaten boeken met het plaatsen van kunstlenzen zou het natuurlijk fantastisch zijn om het zicht van een staarpatiënt te kunnen herstellen zonder een kunstmatig hulpmiddel. Die innovatie lijkt misschien op komst. Zeer recent zijn wetenschappers er namelijk in geslaagd om aangeboren staar bij twaalf jonge kinderen onder de twee jaar te behandelen met stamcellen. Bij baby's van deze leeftijd is het vaak lastig om een kunstlens te plaatsen. De onderzoekers hadden echter ontdekt dat er zich een klein laagje zogeheten lensepitheel stamcellen bevindt in de ooglens. Bij de kinderen met aangeboren staar haalde men de vertroebelde cellen weg en lieten het laagje stamcellen zitten.

Na ongeveer acht maanden had de lens zich grotendeels hersteld met heldere cellen en was het zicht deels teruggekeerd. Een resultaat dat volgens de onderzoekers zelfs beter zou zijn dan plaatsing van een kunstlens. Kanttekening is wel dat de lens van een baby nog in volle ontwikkeling is, in tegenstelling tot die van een 50-jarige. Desalniettemin is dit een ontwikkeling met volop perspectief voor de toekomst.

Een ander opmerkelijk resultaat werd behaald met het stofje lanosterol, een hoofdbestanddeel uit Nivea-crème. Een Chinees-Amerikaans onderzoeksteam toonde in diermodellen aan dat een lanosterol-oplossing in staat bleek om vertroebeling van de lens om te keren. Het stofje zou de eiwitklonteringen ongedaan maken, zodat na een aantal weken de lens weer aanzienlijk helderder werd. In hoeverre dit ook voor mensen geldt is echter nog onduidelijk. Ook de inname van vitamine C uit voeding lijkt een gunstig effect te hebben. Er zijn recente aanwijzingen dat deze vitamine het risico op staar bij 60-plussers met een derde kan verlagen in een periode van tien jaar. Als echte remedie zit er helaas toch nog weinig anders op dan een chirurgische ingreep, maar een bewuste omgang met de leefstijl kan er dus zeker aan bijdragen om het risico op staar te verkleinen. Met de moderne technologische ontwikkelingen en de huidige expertise van de oogchirurg is het in ieder geval mogelijk om tot een helder zicht te komen, zonder dat de patiënt daar al te veel hinder van hoeft te ondervinden."

Meer weten over staar?

- Onderzoek en behandeling van oogziektes, waardoor ook staar, vindt in het Maastricht UMC+ plaats bij de Universiteitskliniek voor Oogheelkunde.

- Naast grijze staar bestaat er ook een andere vorm: de zogenoemde groene staar. Dit wordt ook wel glaucoom genoemd. Bij deze variant wordt niet direct de lens aangetast, maar is sprake van beschadiging van de oogzenuw.

- Prof. dr. Rudy Nuijts is onlangs benoemd tot beste ambassadeur van Maastricht Congresstad. Hij heeft ervoor gezorgd dat in 2017 zo'n 1.500 oogartsen naar Maastricht afreizen voor de ESCRS Winter Meeting 2017, een conferentie waar de nieuwste innovaties en ontwikkelingen op het gebied van staar- en refractiechirurgie de revue passeren.

- Meer informatie voor staarpatiënten is te vinden op www.oogvereniging.nl of de NOG patiëntenfolder.